Hans Delbrück

Hans Delbrück, właściwie Hans Gottlieb Leopold Delbrück (ur. 11 listopada 1848 w Bergen na wyspie Rugii, zm. 14 lipca 1929 w Berlinie) – niemiecki historyk i polityk. (wyznanie ewangelickie)

Hans Delbrueck
Hans Delbrück.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Berthold (1817–68), dr prawa, radca w Sądzie Apelacyjnym w Greifswaldzie;
  • Matka: Laura (1826–1911), córka Leopolda von Henning (1791–1866, profesor filozofii w Berlinie) i Emilie Krutisch (1805–53);
  • Rodzeństwo: Max (1850–1919), Ernst (1858–1933), Emilie (zm. 1904);
  • Żona: od 1884 Lina (1864–1943), córka Carla Thierscha (zm. 1895, profesor chirurgii w Lipsku) i Johanny (1836–1925) z domu von Liebig;
  • Dzieci: 3 synów i 4 córki m.in. Max (ur. 1906, profesor biologii w Pasadenie (USA)) i Emma (zm. 1905, żona Klausa Bonhoeffera).

Życiorys

Po ukończeniu gimnazjum humanistycznego w Greifswaldzie Hans Delbrück studiował od 1868 roku historię i filozofię w Heidelbergu, Greifswaldzie i Bonn. W 1873 roku doktoryzował się u Heinricha von Sybela dysertacją „o wiarygodności Lamberta von Hersfelda”. Jego praca doktorska była pierwszą rozprawą napisaną w języku niemieckim na fakultecie filozoficznym na uniwersytecie w Bonn. W międzyczasie uczestniczył w 1870–71 jako ochotnik w wojnie niemiecko-pruskiej. Od 1874 do 1879 był wychowawcą księcia pruskiego Waldemara Hohenzollerna (1868–1879). W tym czasie opracował dwa ostatnie tomy rozpoczętego przez Georga Heinricha Pertza wydania spuścizny marszałka Augusta Neidhardta von Gneisenau i napisał biografię Gneisenaua (1882), co zainspirowało go do dalszych naukowych badań okresu wojen (Die Perser- und Burgunderkriege, Über die Verschiedenheit der Strategie Friedrichs und Napoleons i inne). Z tych wstępnych prac powstało czterotomowe dzieło Geschichte der Kriegskunst im Rahmen der politischen Geschichte (1900-20, Historia sztuki wojennej w ramach historii politycznej). Znamienna była zastosowana przez niego krytyka stanu faktycznego w miejsce dotychczasowej krytyki źródeł, co prowadziło przykładowo do zupełnie nowej oceny wojen perskich. Teoria Delbrücka o „strategii wyczerpania” (Ermattungsstrategie) Fryderyka Wielkiego i „strategii zagłady” (Vernichtungsstrategie) Napoleona, jak również ogólne zajmowanie się historią sztuki wojennej były ostro atakowane przez pisarzy wojskowych i kolegów po fachu. Delbrück podziwiał Carla von Clausewitza i widział swoją historię sztuki wojennej jako kontynuację jego działań. Przy rozróżnieniu wcześniej wymienionych typów strategii odnosił się wyraźnie do poglądów Clausewitza.

W 1881 roku Delbrück habilitował się na uniwersytecie w Berlinie z zakresu historii powszechnej. W 1885 roku Delbrück został tam profesorem nadzwyczajnym, w 1895 profesorem zwyczajnym i jako następca Heinricha von Treitschke kierował od 1896 katedrą historii. Podobnie jak wielu jego wielkich poprzedników nie został przyjęty do Pruskiej Akademii Nauk. W 1921 roku przeszedł na emeryturę.

Znaczenie Delbrücka jako historyka nie polega jedynie na nawiązaniu do zaniedbanego dotychczas obszaru historii, lecz także na połączeniu działalności naukowej i politycznej. Był ostatnim przedstawicielem grupy niemieckich historyków, począwszy od Friedricha Christopha Dahlmanna po Treitschke, którzy dzięki publicystyce narodowo-politycznej i aktywnemu uczestnictwu w życiu politycznym działali w szerokim życiu publicznym. W latach 1882–85 zasiadał w Pruskiej Izbie Deputowanych (Preußisches Abgeordnetenhause) i od 1884 do 1890 w Reichstagu. W 1882 roku publikował tygodnik polityczny, od 1883 roku wydawał razem z Heinrichem von Treitschke Preußische Jahrbücher, czasopismo o polityce, historii, literaturze i naukach politycznych. Jednak narastające różnice poglądów politycznych między Treitschke a Delbrückiem spowodowały – Delbrücka zaliczono do tzw. „socjalistów katedralnych” (Kathedersozialisten) – , że wydawca w 1889 roku zwolnił Treitschke i do 1919 roku Delbrück kontynuował sam wydawanie rocznika.

W kwestiach polityki wewnętrznej (polityka narodowościowa, problemy socjalne, prawo wyborcze) reprezentował stanowisko liberalno-postępowe i krytykował konserwatystów oraz narodowych liberałów. W kwestiach polityki zagranicznej, szczególnie w dyskusji o polityce światowej i związanej z nią rozbudową floty,  należał do grona jej propagatorów, ale od 1907 roku zaczął opowiadać się za wolniejszą rozbudową floty. Odrzucał ideały narodowe i dążenie do hegemonii przedstawicieli Związku Wszechniemieckiego (Alldeutscher Verband) oraz zawsze myślał o „pokojowej polityce światowej” w oparciu o Anglię. Pomimo własnych, trochę fantastycznych celów kolonialnych pozostał w czasie I wojny światowej przekonanym zwolennikiem zachowania równowagi europejskiej. Apogeum politycznej działalności Delbrücka w czasie I wojny światowej, jako przywódcy tych, którzy opowiadali się za rozważną polityką wojenną, było przeciwstawianie się nieograniczonej wojnie prowadzonej przez U-booty i żądanie zniesienia trójklasowego prawa wyborczego w Prusach. Pomimo, że w 1919 odszedł z redakcji Preußische Jahrbücher, nadal walczył przeciw „kłamstwu winy wojennej” i „wbijaniu noża w plecy”. Najostrzejsze ataki skierował przeciwko Alfredowi von Tirpitz i Erichowi Ludendorff, w których widział „niszczycieli” Rzeszy Niemieckiej.

2006-07-25 Grab-Hans-Delbrück
Grób Hansa Delbrücka.
Źródło: Wikimedia Commons

Hans Delbrück nazywał siebie „oświeconym konserwatystą”. Jest kuriozalne, że walka przeciw nacjonalizmowi, socjalnej reakcji i egoizmowi klasowemu warstw wyższych uczyniła go obrońcą swoich przeciwników, socjaldemokratów i narodowej mniejszości. Był i pozostał zwolennikiem monarchii konstytucyjnej i konserwatywnego pojmowania państwa - o czym świadczy jego książka Regierung und Volkswille (Rząd a wola narodu, 1914). Swoją krytykę kierował tylko dlatego przeciwko konserwatystom i narodowym liberałom, ponieważ chodziło mu o zachowanie istniejącego porządku politycznego. Rządy partii prawicowej i centrowej oznaczały dla niego gwarancję wielkomocarstwowej pozycji Cesarstwa Niemieckiego, ale w przeciwieństwie do wielu konserwatystów i narodowych liberałów widział w sensie prawnym wyraźne granice w narodowym roszczeniu władzy państwa i opowiadał się za utrzymaniem europejskiej równowagi.

Dzieła (wybór)

  • Das Leben des Feldmarschalls Grafen Neidhardt von Gneisenau (kontynuacja pracy historyka Georga Heinricha Pertza, tomy 4–5) Georg Riemer, Berlin 1880.
  • Das Leben des Feldmarschalls Grafen Neithardt von Gneisenau. 2 tomy, Georg Riemer, Berlin 1882.
  • Die Perserkriege und die Burgunderkriege. Zwei combinierte kriegsgeschichtliche Studien, nebst einem Anhang über die römische Manipulartaktik. Walther & Apolant, Berlin 1887.
  • Die Strategie des Perikles erläutert durch die Strategie Friedrichs des Großen. Mit einem Anhang über Thucydides und Kleon. Georg Riemer, Berlin 1890.
  • Die Polenfrage. Hermann Walther, Berlin 1894. (online)
  • Russisch-Polen. Eine Reise-Studie. Berlin: Stilke, 1899. (online)
  • Geschichte der Kriegskunst im Rahmen der politischen Geschichte. 4 tomy. Berlin 1900–1920.
  • Bismarcks Erbe. Ullstein, Berlin 1915.
  • Regierung und Volkswille. Ein Grundriß der Politik. Deutsche Verlagsges. für Politik und Geschichte, Charlottenburg (Berlin) 1920.
  • Ludendorffs Selbstporträt mit einer Widerlegung der Forsterschen Gegenschrift. Verlag für Politik und Wirtschaft, Berlin 1922.
  • Weltgeschichte. Vorlesungen, gehalten an der Universität Berlin 1896–1920. 5 tomów. Otto Stollberg Verlag für Politik und Wirtschaft, Berlin 1924–1928.
  • Der Friede von Versailles. Gedenkrede, geplant zu dem vom Ministerium untersagten Veranstaltung der 5 vereinigten Berliner Hochschulen am 28. Juni 1929. Georg Stilke, Berlin 1929.

Literatura

  • Annelise Thimme: „Delbrück, Hans Gottlieb Leopold” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 3, Duncker & Humblot, Berlin 1957, ISBN 3-428-00184-2, s. 577 (online).