Carl Friedrich Zelter

Carl Friedrich Zelter (ur. 11 grudnia 1758 w Berlinie; zm. 15 maja 1832 tamże) – niemiecki muzyk, pedagog, kompozytor i dyrygent. Komponował symfonie, kantaty, motety, muzykę chóralną i przede wszystkim pieśni. Jego autorstwa jest melodia do znanej niemieckiej pieśni Der Kuckuck und der Esel (Kukułka i osioł, 1810). (wyznanie ewangelickie)

Carl Friedrich Zelter
Carl Friedrich Zelter. Autor: Carl Joseph Begas, 1827.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Zelter (zm.1791); matka N.N.; – ożenił się 1) w 1791 z młodą wdową Flöricke (zm. 1795) z domu Kappeln, 2) w 1796 ze śpiewaczką Julie Pappritz (zm.1806); dzieci z 1) małżeństwa miał przybranego syna, z 2) miał 11 dzieci.

Życiorys

Carl Friedrich Zelter był synem mistrza budowlanego. W wieku 14 lat wstąpił do Joachimsthalsches Gymnasium. Ojciec zabierał go ze sobą w czasie częstych podróży do Poczdamu. Przy tej okazji poznał śpiewaków królewskiej opery, którzy często im towarzyszyli. Ci zabierali go w zimie do opery, gdzie złapał bakcyla do muzykowania.

Po bijatyce w gimnazjum został relegowany z niego i dopiero od 1773 r. mógł dalej kontynuować w nim naukę. W 1774 r. opuścił gimnazjum i zaczął naukę w Akademii Sztuki, aby nauczyć się geometrii oraz rysunku. Zgodnie z wolą ojca uczył się murarstwa. 10 lutego 1777 r. został czeladnikiem, a w 1783 r. uzyskał papiery mistrzowskie, po czym ojciec przekazał mu część klientów. W 1787 r. przebudował dom mieszkalny przyjacielowi Friedrichowi Nicolai (1733–1811) przy ulicy Brüderstraße 13.
Oprócz pracy zawodowej uczył się muzyki jako samouk; brał lekcje gry na organach i skrzypcach; przyłączył się do grupy muzykantów miejskich. Jego nauczycielem kompozycji został Carl Friedrich Christian Fasch (1736–1800). W 1786 r. nastąpiła decydująca zmiana w jego życiu. Kiedy zmarł król Fryderyk II Wielki (1712–1786) skomponował na tę okazję kantatę, która wystawiona została w kościele garnizonowym. Znalazła ona uznanie wśród zgromadzonych i artystów. Od tego momentu poświęcił się głównie komponowaniu pieśni.

Krótko po śmierci ojca ożenił się w 1791 r. zgodnie z wolą matki z młodą wdową Flöricke, która miała syna z pierwszego małżeństwa. W 1795 r. owdowiał i w następnym roku poślubił Julie Pappritz, wyśmienitą śpiewaczkę, która wspierała go w pracy w Akademii Śpiewaczej (Sing-Akademie), którą Zelter kierował od 1800 r., po śmierci Fascha. W 1806 został członkiem honorowym Królewskiej Akademii Sztuki, a w lipcu 1809 otrzymał nominację na profesora.
Carl Friedrich Zelter wcześnie zaczął komponować muzykę do pieśni Johanna Wolfganga von Goethego (1749–1832). W 1796 r. jedną z kompozycji posłał poecie, u którego znalazła wielkie uznanie. Po tym powstała między nimi korespondencja, która przerodziła się w dozgonną przyjaźń. Od 1802 r., kiedy Zelter odwiedził Goethego w Weimarze, nastąpiły także ich osobiste spotkania. Ich korespondencja wydana w 6 częściach przez Friedricha Wilhelma Riemera (1774–1845) stanowi doskonałe źródło historii ówczesnego życia muzycznego Berlina oraz pozwala zrozumieć podejście Goethego do muzyki.
17 marca 1806 r. zmarła mu druga żona, z którą miał 11 dzieci. Po przywróceniu do życia w 1807 r. Akademii Śpiewaczej, której działalność została zawieszona w czasie okupacji francuskiej, z zapałem zabrał się za kształcenie śpiewaków i śpiewaczek. 10 kwietnia 1807 r. założył stowarzyszenie orkiestrowe, w którym dyletanci i muzycy spotykali się, aby wspólnie ćwiczyć. W ten sposób stworzył środek do wystawiania oratoriów, mszy i innych wielkich dzieł chórowych. W tym czasie Akademia liczyła 173 członków. Organizował koncerty na rzecz biednych, które odniosły wielki sukces. Podczas tych koncertów śpiewano a capella, co z biegiem czasu zupełnie zaniechano. 24 stycznia 1809 r. założył pierwszy w Niemczech wielogłosowy chór męski tzw. „Liedertafel”.
Po założeniu uniwersytetu w Berlinie troszczył się również o wychowanie muzyczne studentów. W 1820 r. założył Królewski Instytut Muzyki Kościelnej (Königliches Institut für Kirchenmusik), jak również chór studencki. Ponadto znajdował czas dla wielu uczniów, wśród których byli m.in. Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809–1847), jego siostra Fanny ( 1805–1847), Giacomo Meyerbeer (1791–1864), Otto Nicolai (1810–1849) i Eduard Grell (1800–1886).
W latach 1824–27 Carl Friedrich Zelter organizował i kierował budową budynku Akademii Śpiewaczej, w którym w latach 1951–1990 znajdował się Teatr im. Maksyma Gorkiego.

W 1827 r. Akademia liczyła 436 członków. 8 kwietnia 1827 r. miało miejsce poświęcenie budynku, a 13 kwietnia wystawiono Śmierć Jezusa (Tod Jesu) Carla Heinricha Grauna (1704–1759).
Po śmierci Zeltera 15 maja 1832 r. kierownictwo w Akademii objął najpierw Karl Friedrich Rungenhagen (1778–1851), a potem Grell.

Dzieła (wybór)

  • Carl Friedrich Zelter: Carl Friedrich Christian Fasch, Biographie. J. F. Unger, Berlin 1801.
  • Der Mensch geht eine dunkle Straße, na 4-głosowy chór mieszany i organy/fortepian.
  • Wachet auf, ruft uns die Stimme, motet na chór mieszany (SATB) i bas generalny (organy, kontrabas, wiolonczela i fagot) do tekstu Friedricha Gottlieba Klopstocka
  • Rondo z wariacjami op. 2 na fortepian
  • Koncert na skrzypce i orkiestrę Es-Dur
  • Das Veilchen
  • Pieśni do tekstów Goethego:
  • Verstand und Recht
  • Der Erlkönig
  • Wer kauft Liebesgötter?
  • Vanitas vanitatum vanitas
  • Mailied
  • Die Spröde
  • Die Bekehrte
  • Hochzeitslied
  • Genialisch Treiben
  • Erster Verlust
  • Christel
  • Wanderers Nachtlied (Der du vom Himmel bist)
  • Wanderers Nachtlied (Über allen Gipfeln ist Ruh')

Literatura

  • Dietrich Fischer-Dieskau: Carl Friedrich Zelter und das Berliner Musikleben seiner Zeit: Eine Biographie. Nicolai, Berlin 1997.
  • Robert Eitner: Zelter, Karl Friedrich w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 45, Duncker & Humblot, Leipzig 1900, s. 46–52.