Jacob Burckhardt

Jacob Christoph Burckhardt (ur. 25 maja 1818 w Bazylei; zm. 8 sierpnia 1897 tamże) - szwajcarski historyk sztuki, literatury i kultury. (wyznania ewangelicko-reformowanego)

Jacob Burckhardt
Jacob Burckhardt, po 1840.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Jacob (1785-1858), pastor, syn Johanna Rudolfa (1738-1820), pastora w kościele St. Peter w Bazylei i Margarethe Merlan; matka Susanne Maria Schorendorf (1782-1830); kawaler.

Życiorys i działalność

Jacob Burckhardt uczęszczał do gimnazjum (Pädagogium) w Bazylei, gdzie jego nauczycielem był m.in. Wilhelm Wackernagel. Od wiosny 1837 do jesieni 1839 r. studiował teologię na uniwersytecie w Bazylei u Wilhelma Martina Leberechta De Wette. Już latem 1836 r. rozpoczął w Bazylei studiowanie historii i filologii, czemu ostatecznie poświęcił się od jesieni 1839 roku. Studia kontynuował w Berlinie u Johanna Gustava Droysena, Leopolda von Ranke, Augusta Boeckha i Franza Kuglera i od lata 1841 r. w Bonn u Friedricha Gottlieba Welckera. Jesienią 1841 r. wrócił do Berlina, gdzie studiował do wiosny 1843 r. słuchając wykładów m.in. Jacoba Grimma. Do kręgu znajomych Burckhardta z tego okresu należeli m.in. Gottfried Kinkel, Johanna Kinkel i Bettina von Arnim. Burckhardt szedł własną drogą między postawą konserwatywną swoich nauczycieli i głosem rewolucyjnym swoich przyjaciół. Z okresu studiów w Niemczech pochodzą jego prace zainspirowane przez Leopolda von Ranke »Carl Martell« (1840, Karol Młot) i »Konrad von Hochstaden« (1843), na podstawie których w 1843 r. uniwersytet w Bazylei nadał mu tytuł doktora filozofii.

W lecie 1843 r. Jacob Burckhardt przebywał przez cztery miesiące w Paryżu, gdzie zapoznał się ze sztuką francuską i hiszpańską oraz eksplorował tamtejsze archiwa i biblioteki zbierając materiały dotyczące historii XV i XVI wieku, a zwłaszcza okresu kontrreformacji w Szwajcarii. Po powrocie habilitował się w Bazylei z zakresu historii i rozpoczął działalność jako redaktor czasopisma »Basler Zeitung«, najważniejszym konserwatywnym organie ówczesnej protestanckiej Szwajcarii. Wraz z odejściem od publicystyki i wyjazdem do Włoch w marcu 1846 r. rozpoczął dojrzałe życie naukowe. Z tym okresem związane są publikacje źródeł dotyczących historii kontrreformacji w Szwajcarii, pismo »Die Alemannen und ihre Bekehrung zum Christentum« (Alamanowie i ich nawrócenie na chrześcijaństwo), obszerne prace w »Brockhaus Konversationslexikon« z wszystkich dziedzin nauki o sztuce oraz artykuły o historii malarstwa.

{Okres klasycznych dzieł Jacoba Burckhardta otwiera pobyt w Rzymie (marzec-czerwiec 1846 i październik 1847-kwiecień 1848). W międzyczasie miał miejsce jego ostatni dłuższy pobyt w Berlinie (październik 1846-wrzesień 1847), gdzie zajmował się nowym opracowaniem podręcznika historii sztuki Franza Kuglera »Handbuch der Kunstgeschichte« (1842, 2 wyd. 1848). Okres ten cechuje powrót do akcentów klasycznych epoki Johanna Joachima Winckelmanna, Johanna Wolfganga von Goethego i uniwersalnych horyzontów Alexandra von Humboldta oraz odwrót od romantycznej i narodowej stronniczości poprzedniego okresu. Nie oznaczało to oczywiście odejścia od zainteresowania średniowieczem, któremu poświęcił pracę »Blütezeit des Mittelalters« (1849/50, Czas rozkwitu średniowiecza).

W latach 1848-52 pracował jako nauczyciel w Pädagogium w Bazylei. W 1853 r. opublikował pierwsze ze swoich głównych dzieł »Die Zeit Constantins des Großen« (Czasy Konstantyna Wielkiego), w którym w przeciwieństwie do jemu współczesnych widział cesarza Konstantyna jako postać negatywną, czystego reprezentanta polityki silnej ręki, którego zwrot ku chrześcijaństwu miał przypuszczalnie tylko polityczne podstawy. Dwa lata później wydał pismo »Der Cicerone, Eine Anleitung zum Genuß der Kunstwerke Italiens« (Cyceron, wprowadzenie do korzystania z dzieł Włoch), w którym opisał sztukę włoską od antyku po czasy jemu współczesne i w 1860 »Die Kultur der Renaissance in Italien, Ein Versuch« (Kultura renesansu we Włoszech), które przyczyniło się do rozpowszechnienia pojęcia »renesans« użytego pierwszy raz przez Jules'a Michelet'a (1798-1874) jako określenia historycznej epoki w sztuce XV i XVI wieku. Opublikowanie »Der Cicerone« przyczyniło się do powołania go w 1855 r. na profesora zwyczajnego historii sztuki do »Eidgenössische Technische Hochschule Zürich« (Politechnika Federalna w Zurychu). Od 1858 r. był profesorem historii na uniwersytecie w Bazylei i ponownie uczył w Pädagogium. W 1886 r. zrezygnował ze stanowiska profesora historii, a w 1893 z profesora historii sztuki.

Od czterdziestego roku życia coraz bardziej poświęcał się działalności dydaktycznej na uniwersytecie w Bazylei i coraz mniej publikował. Dopiero z jego spuścizny opublikowane zostały oba główne dzieła: »Weltgeschichtliche Betrachtungen« (powstałe w latach 1868-73) i »Griechische Kulturgeschichte« (przygotowywane od 1860, niedokończone, 1898-1902). Oba te pisma przygotował do druku i wydał jego bratanek, filolog klasyczny Johann Jakob Oeri (1844-1908). Także na podstawie spuścizny wydane zostało przez Hansa Troga (1864-1928) jego ostatnie pismo »Erinnerungen aus Rubens«.

Owocem drugiego okresu Jacoba Burckhardta życia są wykłady i artykuły opublikowane w ostatnim tomie pism zebranych. Burckhardt oddziaływał także jako autor wielu listów, z których część opublikowana została wbrew jego woli jeszcze za jego życia. Podczas, gdy jemu współcześni widzieli go jako historiografa renesansu, interpretatora włoskiej sztuki i współzałożyciela historii sztuki, po 1918 r. widziano w nim krytyka swojego stulecia i świadomego interpretatora okresu, w którym żył, a którego generacja zmierzała do upadku i katastrofy w wyniku panujących tendencji powszechnego upolitycznienia, marnotrawstwa i statolatrii (kultu państwa).

W wykładach Jacob Burckhardt omówił wszystkie epoki europejskiej historii kultury. Od 1886 r. wykładał tylko historię sztuki. Wiosną 1893 r. wycofał się całkowicie z działalności dydaktycznej.

Jego uczniami byli Heinrich Wölfflin i Andreas Heusler.

Dzieła (wybór)

  • Carl Martell. 1840.
  • Kunstwerke der belgischen Städte. 1842.
  • Conrad von Hochstaden. 1843.
  • Die Zeit Constantins des Großen. 1853, pol. wyd. Czasy Konstantyna Wielkiego (1992).
  • Der Cicerone, Eine Anleitung zum Genuß der Kunstwerke Italiens. 1855.
  • Die Kultur der Renaissance in Italien. 1860, pol. wyd. Kultura Odrodzenia we Włoszech (1930).
  • Geschichte der Renaissance in Italien. 1878.
  • Erinnerungen aus Rubens. 1898.
  • Griechische Kulturgeschichte. 1898-1902.
  • Weltgeschichtliche Betrachtungen. 1905.
  • Jakob B.-Gesamtausg. 14 tomów, 1929-34.
  • Briefe. 10 tomów, 1949-94.
  • Werke. 27 tomów, 2000-

Literatura

  • Peter Ganz: „Burckhardt, Jacob” w Historisches Lexikon der Schweiz (online).
  • Neumann, Carl: „Burckhardt, Jacob” Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 47 (1903), s. 381-391 (online).
  • Werner Kaegi: „Burckhardt, Jacob Christoph” Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 3, Duncker & Humblot, Berlin 1957, ISBN 3-428-00184-2, s. 36-38 (online).
  • Werner Raupp: Jacob (Christoph) Burckhardt. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 14, Bautz, Herzberg 1998, ISBN 3-88309-073-5, s. 844-861.