Wilhelm Bousset

Johann Franz Wilhelm Bousset (ur. 3 września 1865 w Lubece; zm. 8 marca 1920 w Gießen) – niemiecki teolog luterański, przedstawiciel »szkoły historyczno-religijnej«, profesor w Getyndze i Gießen.

Wilhelm Bousset. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Johann Hermann Bousset (1828–1901), pastor luterański w kościele St. Lorenz w Lubece;
• Matka: Auguste Wilhelmine z domu Hartwig (1837–1897);
• Rodzeństwo: Theodor (1869–1915), Hermann (1871–1953), Elisabeth (1867–1942);
• Ciotka: Therese Bousset (ur. 1811) została uwieczniona przez Tomasza Manna w Buddenbrookach jako Therese (Sesemi) Weichbrodt;
• Ożenił się: z Marie z domu Vermehren (1867–1944).

Życiorys i poglądy

Przodkowie Wilhelma Boosseta byli hugenotami. Po nauce w Katharineum w Lubece studiował od 1884 roku teologię ewangelicką na uniwersytetach w Erlangen, Lipsku i Getyndze, gdzie był uczniem Albrechta Benjamina Ritschla. W Erlangen poznał Ernsta Troeltscha, z którym przyjaźnił się przez całe życie. Po zdanym w 1888 roku egzaminie końcowym w Lubece mógł w 1890 roku habilitować się w Getyndze z zakresu teologii nowotestamentowej. Po kilku latach pracy jako Privatdozent został tam mianowany w 1896 roku profesorem nadzwyczajnym. W 1915 roku wybrano go na członka Akademii Nauk w Getyndze. Od 1916 roku był profesorem zwyczajnym na uniwersytecie w Gießen. Od 1897 do 1917 roku był współwydawcą kwartalnika teologicznego „Theologische Rundschau”, a od 1903 roku wydawał razem z Hermannem Gunkelem serię monograficzną „Forschungen zur Religion und Literatur des Alten und Neuen Testaments” (FRLANT).

Jako członek Hanowerskiego Synodu Krajowego wywołał oburzenie szerokich kręgów kościelnych, domagając się aktywnej współpracy kobiet w Kościele. Opowiadał się zwłaszcza za umożliwieniem kobietom studiowanie teologii i utworzeniem dla nich urzędów parafialnych. Głęboko dotknięty narastającym wyobcowaniem mas robotniczych w Kościele i religii, a zafascynowany ideami Friedricha Naumanna wstąpił w 1919 roku do Niemieckiej Partii Demokratycznej (Deutsche Demokratische Partei). Takie poglądy utrudniały mu karierę zawodową, czego efektem było oczekiwanie na nominacją na profesora zwyczajnego prawie przez 20 lat.

Wilhelm Bousset nie szukał nigdzie konfrontacji, lecz wszędzie dążył do prawdziwości w badaniach teologicznych i wyrażenia swoich wewnętrznych przekonań. Takie podejście dzielił z kręgiem młodych uczonych z Getyngi, którzy ok. 1890 roku znaleźli się na tamtejszym fakultecie teologicznym. Do grona tego należeli obok Bousseta m.in. Albert Eichhorn, William Wrede, Bernhard Duhm, Johannes Weiß, Alfred Rahlfs, Ernst Troeltsch. Byli oni uczniami wielkiego systematyka Albrechta Ritschla, zanim usamodzielnili się we własnych poglądach. W odejściu od tradycyjnej ortodoksji, która w Biblii próbowała znaleźć jedynie aksjomaty, szukali oni nowych dróg do zbadania powstania religii biblijnej. Drogę tą znaleźli w historii religii, która rozumiała chrześcijaństwo nie w ortodoksyjnym skostnieniu, lecz jako żywą religię i dlatego starali się ponownie określić jej przejawy w historycznym kontekście antycznego świata wiary. Z powodu ich nowego podejścia określono ich później »szkołą historyczno-religijną«.

Teologię Nowego Testamentu, według Wilhelma Bousseta, nie można - jak to było wówczas jeszcze zwykłe w badaniach biblijnych - połączyć z tą Starego Testamentu bez etapów pośrednich. Dla rozwoju wczesnochrześcijańskiej religii istotniejsze jest raczej, niż dotąd przyjmowano, skupienie się na starotestamentowym judaizmie. Bousset uznał, że wyobrażenia wiary Nowego Testamentu są zasadniczo ukształtowane przez świat myśli i nurtów, jakie rozwinęły się w niereprezentowanym w Biblii judaizmie w dwóch stuleciach przed i po Chrystusie. Przede wszystkim żydowskie wyobrażenia apokalipsy weszły do Ewangelii i tworzą zawsze tło dla głoszenia Jezusa.

Wilhelm Bousset zmarł na zawał serca 8 marca 1920 w Gießen, mając niespełna 55 lat.

Dzieła (wybór)

• Evangeliencitate Justin des Märtyrers in ihrem Wert für die Evangelienkritik von neuem untersucht, 1891.
• Jesu Predigt in ihrem Gegensatz zum Judentum, 1892.
• Der Antichrist in der Ueberlieferung des Judentums, des neuen Testaments und der alten Kirche: ein Beitrag zur Auslegung der Apocalypse, 1895.
• Die Religion des Judentums im neutestamentlichen Zeitalter, 1903.
• Die Offenbarung Johannis, 1906.
• Hauptprobleme der Gnosis, 1907.
• Jüdisch-christlicher Schulbetrieb in Alexandria und Rom. Literarische Untersuchungen zu Philo und Clemens von Alexandria, Justin und Irenäus 1915.
• Jesus der Herr, 1916.