Emil du Bois-Reymond

Emil Heinrich du Bois-Reymond (ur. 7 listopada 1818 w Berlinie; zm. 26 grudnia 1896 tamże) – niemiecki fizjolog, uważany za założyciela eksperymentalnej elektrofizjologii i współzałożyciela dziedziny fizjologii jako dyscypliny naukowej. Dużą popularność osiągnął dzięki kilku publicznym mową o nauce, filozofii i kulturze. W drugiej połowie XIX wieku należał do najbardziej szanowanych postaci międzynarodowego świata uczonych. (wyznanie ewangelicko-reformowane)

Emil du Bois-Reymond.
Emil du Bois-Reymond.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Felix-Henri (1782–1864), zegarmistrz, potem nauczyciel w szkole kadetów w Berlinie, cywilny adiutant namiestnika Neuenburga 1830-39.
  • Matka : Minette (1789–1865), córka pastora we francuskim zborze w Berlinie Jean'a Henry'ego (1761–1831) i malarki Susanne Chodowiecki (zm. 1819, córka malarza Daniela Chodowieckiego (1726–1801).
  • Rodzeństwo : brat Paul (1831–1889), matematyk i siostra Julie.
  • Ożenił się : w 1853 z Jeanette z domu Claude (1833–1910).
  • Dzieci : 4 synów i 5 córek m.in. Claude (1855–1925, okulista, 1907-13 profesor fizjologii w niemieckiej szkole medycznej w Szanghaju, potem w Poczdamie), René (1863–1938, profesor fizjologii w Berlinie), Lucy (1858–1915, malarka), Aimée (1862–1941, wyszła za mąż za profesora matematyka Carla Runge (1856–1927)), Estelle (1865–1955, pisarka).

Życiorys

Ojciec Emila du Bois-Reymonda Felix-Henri (1782–1864) przybył do Berlina z St. Sulpice koło Neuchâtel w Szwajcarii, a rodzina matki należała do najstarszych i najbardziej poważanych rodzin hugenockich w Berlinie. Uczył się w Gimnazjum Francuskim (Französisches Gymnasium, Collège Français) w Berlinie, a gdy miał 11 lat i jego rodzice przesiedlili się do Szwajcarii, kontynuował naukę w Neuchâtel. Po powrocie do Berlina zapisał się w wieku 18 lat na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Berlińskiego.

Twierdzenie, że Emil du Bois-Reymond studiował teologię jest o tyle niewłaściwe, że nigdy nie był zapisany na ten fakultet. Uczęszczał jednak na wykłady teologa Augusta Neandera (1789–1850). W tym czasie wszedł przypadkiem na wykład Eilharda Mitscherlicha (1794–1863). Fakt ten spowodował, że odtąd postanowił studiować nauki przyrodnicze, chemię, fizykę i matematykę. W lecie 1838 rozpoczął studiowanie geologii na uniwersytecie w Bonn. Wpływ przyjaciela Eduarda Hallmanna (1813–1855) zdecydował, że zwrócił się ku fizjologii i w 1839 stał się najpierw uczniem, potem asystentem Johannesa Petera Müllera (1801–1858). Zgodnie z sugestią Müllera zajął się problemem „zwierzęcej elektryczności”, wychodząc z pracy eksperymentalnej włoskiego fizyka Carlo Matteucciego (1811–1868) Essai sur les phénomènes électriques des animaux (1840, Esej o fenomach elektrycznych zwierząt). Pierwsze rezultaty opublikował już w 1842 w piśmie Über den sogenannten Froschstrom und die elektromotorischen Fische (O tak zwanym prądzie żabim i o elektromotorycznych rybach). W 1843 Emil du Bois-Reymond uzyskał tytuł doktora dzięki dysertacji na temat poglądów Greków i Rzymian o elektryczności ryb pt. Quae apud veteres de piscibus electricis exstant argumenta.

W 1845 razem z Ernstem Wilhelmem von Brücke (1819–1892) i Heinrichem Wilhelmem Dove (1803–1879) założył w Berlinie Physikalische Gesellschaft (Towarzystwo Fizyczne). Kolejne lata wytrwałej pracy zaowocowały powstaniem całkiem nowej nauki, fizyki nerwów i mięśni. W celu uzyskania dokładniejszych wyników pomiarów Emil du Bois-Reymond udoskonalił galwanometr. W 1846 habilitował się pracą pt. Über die saure Reaktion der Muskelsubstanz nach ihrem Tode (O reakcji kwasowej substancji mięśniowej po ich śmierci). Działalność pedagogiczną rozpoczął dopiero w 1854, gdyż do tego czasu zajęty był badaniami, których wynikiem był opublikowany w 1848 pierwszy tom jego głównego dzieła Untersuchungen über tierische Elektricität (Badania nad elektrycznością zwierzęcą, tom 2 1884).

W 1850 Emil du Bois-Reymond podróżował do Paryża, w 1852, 1855 i 1866 do Londynu i zjednał sobie wielkie uznanie zarówno we Francji, jak i w Anglii. Dzięki wstawiennictwu Alexandra von Humboldta (1769–1859) i Johannesa Müllera został w 1851 członkiem Pruskiej Akademii Nauk, a po śmierci tego ostatniego (1858) objął Katedrę Fizjologii na Uniwersytecie Berlińskim, którą prowadził do śmierci i jednocześnie kierował też Instytutem Fizjologii w Berlinie, którego nowy budynek wzniesiono w 1877 według jego wskazówek. W latach akademickich 1869/70 i 1882/83 był rektorem Uniwersytetu.

Razem z Karlem Bogislausem Reichertem (1811–1883) kontynuował w latach 1859–77 wydawanie Archivs für Anatomie, Physiologie und wissenschaftliche Medizin („Müllers Archiv“). Od 1877 redagował sam Archiv für Physiologie (Archiwum fizjologii, które z również samodzielnym Archiv für Anatomie (Archiwum anatomii) stanowiło bezpośrednią kontynuację wcześniejszego archiwum. W 1869 należał do założycieli Berlińskiego Towarzystwa Antropologicznego (Berliner Anthropologische Gesellschaft), z którego powstało Berlińskie Towarzystwo Antropologii, Etnologii i Prehistorii (Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte). Za zasługi naukowe odznaczony został 24 stycznia 1877 pruskim orderem Orden Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste. Od 1872 był członkiem korespondencyjnym Bawarskiej Akademii Nauk w Monachium i od 5 grudnia 1892 Rosyjskiej Akademii Nauk w Sankt Petersburgu.

Z jego szkoły wyszło wielu badaczy, m.in. Carl Sachs (1853–1878). Po śmierci Sachsa podczas wspinaczki na lodowiec, wyniki naukowe z jego podróży do Ameryki Południowej i Środkowej, gdzie Sachs badał węgorze elektryczne, opracował Emil du Bois-Reymond i opublikował w książce Untersuchungen am Zitteraal (Gymnotus electricus) (Leipzig 1881).

Jako sekretarz Pruskiej Akademii Nauk i przy różnych okazjach akademickich Emil du Bois-Reymond wygłaszał różne mowy, które jednocześnie mogą uchodzić za wzór stylu niemieckiego. Tytuły niektórych z nich brzmiały: Voltaire in seiner Beziehung zur Naturwissenschaft (1863, Voltaire w stosunku do nauk przyrodniczych), Über Universitätseinrichtungen (1870, O wyposażeniu uniwersytetu), »Über den deutschen Krieg« (1870, O wojnie niemieckiej), Über die Grenzen des Naturerkennens (1872, O granicach poznania natury) i Über eine Akademie der deutschen Sprache (1874, O Akademii języka niemieckiego). W wygłoszonej w Lipsku w 1872 mowie O granicach poznania natury przed gronem 45 niemieckich przyrodników i lekarzy zawarł maksymę „ignoramus et ignorabimus” oznaczającą „nie znamy i nie poznamy” i w ten sposób dał się poznać jako przedstawiciel misterianizmu. Osiem lat później w mowie Die sieben Welträtsel (Siedem zagadek świata) przedstawił siedem pytań, na które - jego zdaniem - nauka nie znajduje i nie znajdzie odpowiedzi.

  1. Czym jest materia i siła?
  2. Skąd pochodzi początek ruchu?
  3. Skąd pochodzi pierwsze życie?
  4. Skąd pochodzi cel w naturze?
  5. Skąd bierze się świadome uczucie w nieświadomych nerwach?
  6. Skąd pochodzi rozsądne myślenie i język?
  7. Skąd pochodzi "wolna" wola, która jest oddana dobru?

Wszystkie mowy ukazały się w dwutomowym zbiorze pt. Reden (1886/87).

Dzieła (wybór)

  • Gedächtnissrede auf Johannes Müller. Dümmler, Berlin 1860.
  • Über die Grenzen des Naturerkennens. Veit, Leipzig 1872.
  • Gesammelte Abhandlungen zur allgemeinen Muskel- und Nervenphysik. Veit, Leipzig 1875–1877.
  • Untersuchungen am Zitteraal. Veit, Leipzig 1881.
  • Reden. 2 tomy. Veit, Leipzig 1886/1887.

Literatura

  • Paul von Grützner: „Du Bois-Reymond, Emil” w: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 48 (1904), s. 118-126 (online).
  • Grete Ronge: Du Bois-Reymond, Emil Heinrich. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 4, Duncker & Humblot, Berlin 1959, ISBN 3-428-00185-0, s. 146–148 (online).

Linki

Autor: Roman Penkała