Adolph von Menzel

Adolph Friedrich Erdmann von Menzel ( tytuł szlachecki od 1898 r.; ur. 8 grudnia 1815 r. we Wrocławiu (wówczas niem. Breslau); zm. 9 lutego 1905 r. w Berlinie) - pochodzący ze Śląska malarz, rysownik i grafik. Uważany jest za najwybitniejszego niemieckiego realistę XIX wieku. (wyznania ewangelickiego)

Bundesarchiv Bild 183-R30367, Adolph von Menzel
Adolph von Menzel (1900).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Christian (Carl) Erdmann (1787-1832), kierownik szkoły dla dziewcząt, w 1818 r. założył litograficzną drukarnię i w 1830 r. przesiedlił się do Berlina, syn Johanna Heinricha (1745-1813?), młynarza w Städtel b. Namslau (obecnie Świerczów w powiecie namysłowskim) i Anny Rosiny Herfort; matka Charlotte Emilie (1794-1846), córka Johanna Gottlieba Okruscha (1751-1829), nauczyciela rysunku w Collegium Anatomicum we Wrocławiu, nauczyciela rysunku we wrocławskim gimnazjum Elisabethgymnasium i Johanny Schmidt (1764-1847); - kawaler.

Życiorys

Adolph von Menzel już jako dwunastolatek rysował i w 1829 r. 8 jego litografii znalazło się w książce »Geschichte des preußischen Staates«, drukowanej przez jego ojca. Ponieważ interesy we Wrocławiu źle szły, ojciec razem z rodziną zdecydował przeprowadzić się w 1830 r. do Berlina. W tamtejszej drukarni ojca młody Menzel uczył się litografii. Gdy wydawało się, że wszystko zmierza ku dobremu zmarł w 1832 r. ojciec i Adolph musiał przejąć interes, aby utrzymać matkę i dwie młodsze siostry. W 1833 r. uczęszczał do Pruskiej Akademii Sztuki (niem. Preußische Akademie der Künste). W tym samym roku otrzymał pierwsze większe zlecenie na wykonanie 11 ilustracji do książki Johanna Wolfganga von Goethego (1749-1832) »Künstlers Erdewallen« (1834), które wzbudziły powszechne uznanie. W latach 1834-1836 stworzył 12 litografii zatytułowanych »Osobliwości z brandenbursko-pruskiej historii« (niem. Denkwürdigkeiten aus der Brandenburg.-Preuß. Geschichte). W 1837 r. Menzel zaczął malować. W latach 1839-1842 stworzył 400 rysunków do książki Franza Kuglera (1808-1858) »Geschichte Friedrichs des Großen« (Historia Fryderyka Wielkiego). Publikacja ta uczyniła Menzela znanym artystą i specjalistą historycznym epoki fryderykańskiej. W następnych latach wykonał ilustracje do dwóch kolejnych książek o tematyce fryderykańskiej. W 1840 r. podróżował do Lipska i Drezna, aby narysować miejsca wydarzeń historycznych. Od 1843 do 1849 r. wykonał 200 ilustracji do »Dzieła Fryderyka Wielkiego« (Die Werke Friedrichs des Großen). W 1847 r. przebywał w Kassel, gdzie wykonywał rysunki do historii Hesji.

Na przełomie 1849-1850 r. Adolph von Menzel rozpoczął obrazem »Biesiada Fryderyka II w Sanssouci« (Friedrichs II. Tafelrunde in Sanssouci, zniszczony w 1945 r.) cykl poświęcony Fryderykowi Wielkiemu. W 1852 r. został członkiem towarzystwa literackiego Tunnel über der Spree, gdzie spotykał Paula Heysego (1830-1914), Franza Kuglera i Theodora Fontane (1819-1898). W następnym roku powołano go na członka Berlińskiej Akademii Sztuki. W 1855 r. pierwszy raz podróżował do Paryża. Efektem pobytu w stolicy Francji był obraz »Teatr Gymnase« (Théâtre Gymnase, 1856). W 1856 r. otrzymał profesurę w Berlińskiej Akademii Sztuki, ale nigdy nie uczył. W tym samym roku został wystawiony w Berlińskiej Akademii Sztuki jego obraz »Fryderyk i jego towarzysze w bitwie pod Hochkirch« (Friedrich und Seinen in der Schlacht bei Hochkirch), który w 1867 r. trafił także na światową wystawę do Paryża.

Menzel nigdy się nie ożenił i mieszkał z matką i siostrami. W 1859 r. siostra Menzela poślubiła dyrektora muzycznego Hermanna Krigara i odtąd Menzel mieszkał w pobliżu jej rodziny.

Pierwsza obszerna wystawa twórczości Menzela w Paryżu odbyła się w 1885 r. i zyskała międzynarodowe uznanie. Pomimo zakazu Otto von Bismarcka (1815-1898) brał udział w paryskiej wystawie światowej w 1885 roku. W 1903 r. jego prace pierwszy raz wystawiono w Londynie. Zorganizowana przez Hugo von Tschudiego (1851-1911) wystawa w 1905 r. odniosła wielki sukces, co przyczyniło się do zakupu jego spuścizny przez Galerię Narodową w Berlinie.

Adolph von Menzel był pionierem realizmu w Niemczech. Dotyczy to przede wszystkim jego grafiki. Zaliczał się do artystów rywalizujących z nadchodzącą fotografią i chciał od niej być dokładniejszy, prawdziwszy i precyzyjniejszy. Jego małoformatowe studia olejne okresu ok. 1845-1848 takie jak: »Pokój z balkonem« (Das Balkonzimmer), »Mieszkanie z siostrą Menzela« (Wohnung mit Menzels Schwester) i inne mogą być porównywane ze szkicami olejnymi francuskiego malarza Eugène'a Delacroix (1798-1863) i wskazują one na kontakty z impresjonistami. Adolph von Menzel te wspaniałe obrazy pokazał dopiero pod koniec swojego życia, gdyż uważał je zaledwie za "materiał ćwiczebny". Dzięki nim uważany jest też za prekursora niemieckiego impresjonizmu.

Znaczenie Menzela manifestuje się najbardziej w dwóch dziełach: »Wystawienie trumien z poległymi w czasie rewolucji marcowej« (1848, Aufbahrung der Märzgefallenen) i »Walcownia żelaza» (1872-1875, Das Eisenwalzwerk). Pierwsze z nich jest pierwszy obrazem politycznego zaangażowania malarstwa w Niemczech, a drugie uważane jest za pierwsze artystycznie ważne przedstawienie industrializacji w europejskiej sztuce.

Współcześni opisywali Menzela jako odludka, co mogło być związane z jego niewielkim wzrostem, gdyż miał tylko 1,40 m wzrostu. Przyniosło mu to nawet przydomek "małej ekscelencji" (niem. "die kleine Exzellenz"). Max Liebermann (1847-1935), gdy usłyszał wiadomość o jego śmierci, powiedział o nim "Nie, wielki on z pewnością nie był, bo był największy."

Dzieła (wybór)

Adolf Friedrich Erdmann von Menzel 037

 

Emilie, śpiąca siostra Menzela (1848)
Źródło: Wikimedia Commons

Flötenkonzert Friedrichs des Großen in Sanssouci - Google Art Project

 

Koncert fletowy Fryderyka Wielkiego w Sanssouci (1850–1852).
Źródło: Wikimedia Commons

Krönung 1861

 

Koronacja króla Wilhelma I w Królewcu (1861).
Źródło: Wikimedia Commons

Eisenwalzwerk - Google Art Project

 

Walcownia (1872–1875).
Źródło: Wikimedia Commons

Adolf Friedrich Erdmann von Menzel 031

 

W ogrodzie piwnym (1883).
Źródło: Wikimedia Commons

  • Das Balkonzimmer. 1845, (Pokój z balkonem), Galeria Narodowa w Berlinie.
  • Friedrichs II. Tafelrunde in Sanssouci. 1847, (Biesiada Fryderyka II w Sanssouci), zniszczony w 1945.
  • Aufbahrung der Märzgefallenen. 1848, nieukończone, (Wystawienie trumny z poległymi w czasie rewolucji marcowej), Kunsthalle Hamburg.
  • Flötenkonzert Friedrichs des Großen in Sanssouci. 1852, (Koncert na flecie w Sanssouci), Galeria Narodowa w Berlinie.
  • Friedrich der Große auf Reisen. 1854, (Fryderyk Wielki w podróży), zniszczony w 1945.
  • Huldigung der Stände Schlesiens zu Breslau im Jahre 1741. 1855, (Hołd stanów śląskich we wrocławskim Ratuszu), Galeria Narodowa w Berlinie.
  • Friedrich und die Seinen bei Hochkirch 1758. 1856, (Fryderyk i jego towarzysze w bitwie pod Hochkirch), zniszczony w 1945.
  • Théâtre Gymnase 1856, (Teatr Gymnase), Galeria Narodowa w Berlinie.
  • Begegnung mit Kaiser Joseph II. in Neiße im Jahre 1769. 1857, (Spotkanie Fryderyka Wielkiego z Józefem II w Nysie), Galeria Narodowa w Berlinie.
  • Bon soir, messieurs. 1858, (Dobry wieczór panu) Kunsthalle Hamburg.
  • Ansprache Friedrichs des Großen an seine Generale vor der Schlacht bei Leuthen. zaczęty w 1858, nieskończony, (Przemowa Fryderyka Wielkiego do generałów przed bitwą pod Lutynią), Galeria Narodowa w Berlinie.
  • Krönung König Wilhelms I. in Königsberg. 1861-1865, (Koronacja króla Wilhelma I w Królewcu).
  • Das Eisenwalzwerk. 1872-1875, (Walcownia żelaza), Galeria Narodowa w Berlinie.

Literatura

  • Jens Christian Jensen: "Menzel, Adolph von", w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 17, Duncker & Humblot, Berlin 1994, ISBN 3-428-00198-2, s. 102-104 (online).
  • Adreas Neumann-Nochten: "Die kleine Exzellenz", w: Schlesischer Gottesfreund, nr 1, 2016.

Linki

Autor: Roman Penkała